همه چيز درباره‌ي احاديث قدسي
حديث قدسي سخني است که آن را پيامبراکرم(ص) از قول خدا گزارش کرده، اما اين احاديت بنابر شاخص‌هايي معين با آيات قرآن تفاوت دارد. در ادامه درباره‌ي تفاوت احاديث قدسي با آيات قرآن، مضمون و درون مايه‌ي اين احاديث، تعداد و راويان آن آگاهي يابيد.
حديث قُدسي چيست؟
حديث قُدسي کلامي است که پيامبر اکرم(ص) آن را از خداوند نقل مي‌کند، به آن حديث رباني و حديث الهي نيز مي‌گويند. در اين احاديث، معني و مضمون از خداوند و الفاظ از پيامبر است؛ مضمون مورد نظر ممکن است به واسطه فرشته و يا الهام و يا القا در خواب به پيامبر منتقل شده باشد.اين احاديث معمولا با کلماتي مانند ?قال الله? يا ?يقول الله? شروع مي‌شوند.
اقوالي که به پيامبران گذشته منسوب است نيز در جمع احاديث قدسي قرار مي‌گيرند، و در برخي روايات، اين احاديث از انبياي سابق نقل شده‌اند. اما بيشتر اين احاديث از پيامبر اکرم(ص) به واسطه انس بن مالک، ابوهريره، ابن عباس و حضرت علي(ع) نقل شده‌اند.
در تعاريفِ گوناگونِ حديث قدسي، اين نقطه مشترک وجود دارد که حديث قدسي سخني است که آن را پيامبراکرم(ص) از قول خدا گزارش کرده، اما مانع نبودن اين تعريف موجب شده است که محدّثان براي آن شاخص‌هايي معين و وجوه افتراق آن را از قرآن بيان کنند.
تفاوت احاديث قدسي با آيات قرآن
حديث قدسي با قرآن تفاوت دارد؛ زيرا قرآن از لحاظ مفهوم و لفظ از جانب خداوند است ولي حديث قدسي فقط مضمونش از جانب خداوند است، در جنبه‌هاي مربوط به معجزه‌بودن يا بعضي از مفاهيم نيز بين قرآن و حديث قدسي تفاوت وجود دارد. مهم‌ترين بحث و اختلاف نظر درباره اين احاديث، وحياني بودن يا نبودن الفاظ آنهاست.
از ديد مؤمنين به اسلام حديث قدسي از جهات ذيل با قرآن متفاوت است:
- مشتمل بر اعجاز نيست.
- در نماز به عنوان قرائت کاربرد ندارد.
- مسّ آن بدون طهارت جايز است.
مضمون و درون مايه احاديث قدسي
درون مايه و مضمون اصلي احاديث قدسي، مطالب عرفاني و اخلاقي، تهذيب نفس، تشويق به اخلاص و توبه و استغفار، ذکر فضائل کارهاي نيک، ترغيب به مجالست با افراد صالح و حُسن معاشرت با مردمان، انجام دادن امر به معروف و نهي از منکر، بيان فضل و کرم و جود الهي در پاداش دادن به بندگان، سرگذشت انبياي سلف و مطالبي از اين قبيل است.
در حوزه احکام فقهي، در اين نوع احاديث، تشريع هيچ امر واجبي ذکر نشده و تنها بر ثواب و عقاب اعمال و اهميت جايگاه کارهاي ديني و عموماً مستحب تأکيد شده است. در منابع شيعي، برخي احاديث قدسي که متضمن اثبات امامت و حقانيت ائمه(ع) هستند، جداگانه طبقه بندي شده‌اند.
با توجه به درون مايه احاديث قدسي، مهم‌ترين قلمرو تحت تأثير آنها، مکتوبات عرفاني و اخلاقي بوده و اساساً بخش درخور توجهي از آموزه‌هاي صوفيه تحت تأثير اين گونه احاديث شکل گرفته يا بعداً مستند به آنها شده است.
بعدها بيشترين کاربرد اين احاديث در آثار محيي الدين ابن عربي ملاحظه مي‌شود. اما استفاده از احاديث قدسي به آثار عرفاني و اخلاقي منحصر نشده و در برخي آثار فقهي و حتي پاره‌اي کتابهاي اصول فقه نيز استشهاد به آنها ديده مي‌شود.
بخشي از اين احاديث متضمن گفتگوي خدا در روز قيامت با بهشتيان و دوزخيان يا فرشتگان است. بخشي هم متضمن سخناني است که پيامبر اکرم(ص) در شب معراج دريافت کرده که ?اسرار وحي? تلقي شده، همچنان که ادعيه شب معراج هم تحت عنوان ?ادعيةالسر? گردآوري شده است.
علت نامگذاري حديث قدسي
واژه ?قدسي? در ترکيبِ وصفي ?حديث قدسي?، منسوب به قُدْس به معناي پاکي و طهارت است. درباره دليل نامگذاري احاديث قدسي، چند احتمال داده‌اند که بر اساس قوي‌ترين آنها، انتساب اين احاديث به ذات مقدّس الهي موجب اين نام گذاري شده است. روند نامگذاري احاديث قدسي به اين نام طبعاً امري متأخر از تکوين چنين مفهومي است.
?قدسي?، ?الهي? و ?رباني?
کرماني از نخستين کساني است که اين احاديث را به سه نام ?قدسي?، ?الهي? و ?رباني? خوانده است، اما بررسي بسامد کاربرد اين نام‌ها در کتاب‌ها، نشان مي‌دهد که عنوان ?الهي? قديم‌تر و پرکاربردتر بوده است.
ابن کثير نيز از اين عنوان استفاده کرده است. تعبير حديث قدسي هر چند ديرتر پديد آمد، اما به سرعت همه‌گير شد و جاي عنوان الهي را گرفت. به نظر گراهام، عبدالله بن حسن طيبي (متوفي 743) نخستين کسي بود که عنوان حديث قدسي را به کار برد، اما ظاهراً امير حميدالدين (متوفي 667) در اين باره بر او مقدّم بوده است.
از ديگر کساني که از تعبير حديث قدسي در آثار خود استفاده کرده‌اند، به ترتيب، اين افراد بوده‌اند:
قيصري (متوفي751) در شرح فصوص الحکم، شهيد اول (متوفي 786) در القواعد و الفوائد، کرماني در شرح صحيح بخاري، جرجاني (متوفي 816) در تعريفات، ابن حجر عسقلاني (متوفي 852) در فتح الباري.
علما، پيش از ابداع و رواج چنين تعبيراتي، اگرچه به روش‌هاي گوناگون از اين احاديث استفاده کرده‌اند، از آنها با عنوان خاصي ياد نکرده‌اند. از اين احاديث با عناوين ديگري نيز ياد شده است، از جمله ?الاحاديث الملائکية? و ?احاديث الملائکة الکرام و الجان? (عناوين دو کتاب حسّونه در اين موضوع).
تعداد احاديث قدسي
درباره تعداد احاديث قدسي اقوال مختلفي وجود دارد. در برخي منابع شمار آنها صد و در برخي دويست عدد قلمداد شده است. اين تعداد در آثار بعدي روبه فزوني نهاده و مثلا در موسوعة الاحاديث القدسية: الصحيحة و الضعيفة اثر حاج احمد شمار آنها، اعم از صحيح و ضعيف، به 919 رسيده است؛
البته در اين باب استقصاي کامل صورت نگرفته و اختلاف عدد ناشي از برخورد گزينشي با آنها، حديث قدسي محسوب کردن احاديث ضمني، و گاه اجتهاد در نسبت دادن آنها به خدا به دليل عدم صراحت الفاظ حديث است.
راويان احاديث قدسي
درباره اينکه کدام يک از صحابه بيشترين احاديث قدسي را از پيامبر اکرم(ص) نقل کرده‌اند، بدون استقصاي کامل نمي‌توان اظهارنظر کرد، اما براساس الجامع في الاحاديث القدسية اثرعبدالسلام علّوش، که به روش مسندي تنظيم شده است، بيشتر اين احاديث به ترتيب از طريق انس بن مالک، ابوهريره، ابن عباس و حضرت علي(ع) نقل شده‌اند.
در منابع حديثي شيعه، احاديث قدسي عمدتاً از طريق ائمه(ع) از قول پيامبراکرم(ص) و گاه بدون واسطه آن حضرت، از قول خدا، انبياي سلف و جبرئيل نقل شده‌اند. برخي احاديث قدسي متضمن سخن گفتن خدا با يکي از پيامبرانش است. از ميان پيامبران، آنچه درباره حضرت موسي و داود(ع) گزارش شده ممتاز است.
درباره این سایت